Model Code of Conduct:निवडणूक जाहीर झाल्यानंतर लगेच आचारसंहिता लागू केली जाते आणि त्याचं पालन करणे हे सर्व पक्ष आणि उमेदवारांसाठी बंधनकारक असतं.देशात लोकशाही टिकून राहावी यासाठी निवडणुका मुक्त आणि निष्पक्ष होणं आवश्यत असतं.त्यासाठी निवडणूक आयोग (Election Commission) काम करत असते.
आचारसंहितेच्या अंतर्गत काही नियम ठरवले जातात आणि ते सर्व नियम हे संबंधित राजकीय पक्षांना निवडणूक प्रक्रियेदरम्यान पाळावे लागतात. निवडणूक आचारसंहिता निवडणुकीच्या तारखेच्या घोषणेनंतर लगेच लागू होते आणि निवडणुका संपेपर्यंत सुरू राहते.
निवडणूक आयोगाकडून कोणत्याही निवडणुकीच्या तारखा जाहीर करण्यासाठी एक पत्रकार परिषद घेतली जाते. त्यावेळी तारखा जाहीर करताच तात्काळ परिणामाने आदर्श आचारसंहिता लागू होते आणि निवडणूक प्रक्रिया पूर्ण होईपर्यंत ती कायम राहते.
लोकसभा निवडणुकीच्या काळात संपूर्ण देशात आचारसंहिता लागू होते. विधानसभा निवडणुकीच्या वेळी त्या त्या राज्यांमध्ये आचारसंहिता लागू केली जाते. तर लोकसभेच्या किंवा विधासभेच्या एखाद्या पोटनिवडणुकीची आचारसंहिता संबंधित मतदारसंघाच्या परिसरातच लागू केली जाते.
Press Conference by Election Commission to announce schedule for #GeneralElections2024 & some State Assemblies will be held at 3 pm tomorrow ie Saturday, 16th March. It will livestreamed on social media platforms of the ECI pic.twitter.com/1vlWZsLRzt
— Spokesperson ECI (@SpokespersonECI) March 15, 2024
निवडणूक आचारसंहिता निवडणुकीच्या तारखेच्या घोषणेपासून लागू होते आणि मतदानाचा निकाल जाहीर झाल्यानंतर ती कालबाह्य होते. निवडणुकीची आचारसंहिता घटनेत नमूद केलेली नसून ती हळूहळू प्रक्रियेचा परिणाम आहे. त्याची अंमलबजावणी निवडणूक आयुक्त एन. शेषन यांनी केली आहे.
निवडणूक आचारसंहितेअंतर्गत अनेक गोष्टींचा समावेश करण्यात आला आहे
- सरकारकडून लोकप्रिय घोषणा न करणे.
- निवडणूक काळात सरकारी यंत्रणेचा गैरवापर करू नये.
- राजकीय पक्ष आणि उमेदवारांनी जात, धर्म आणि प्रदेशाशी संबंधित मुद्दे उपस्थित करू नयेत.
- निवडणुकीच्या वेळी मनी पॉवर आणि आर्म पॉवरचा वापर न करणे.
- आदर्श आचारसंहिता लागू झाल्यानंतर कोणत्याही व्यक्तीला पैशाचे आमिष देऊ नका.
- आचारसंहिता लागू झाल्यानंतर कोणत्याही योजना राबवता येणार नाहीत.
आचारसंहिता काय आहे आणि ती न पाळण्याचे काय परिणाम होतात?
आचारसंहिता कधीपासून लागू झाली?
2000 साली केंद्र सरकार आणि निवडणूक समितीमध्ये आचारसंहितेबाबत बराच वाद झाला होता. निवडणुकीची तारीख जाहीर होताच आचारसंहिता लागू करण्याच्या निवडणूक समितीच्या निर्णयाबाबत केंद्र सरकारही सर्वोच्च न्यायालयात गेले.
औपचारिक अधिसूचनेनंतरच आचारसंहिता लागू करावी, असे सरकारने म्हटले आहे. निवडणूक समितीने हे प्रकरण सोडवण्यासाठी सर्व राजकीय पक्षांना एकत्र केले आणि नंतर भाजपसह देशातील सर्व राजकीय पक्षांनी आचारसंहितेला पाठिंबा दिला आणि त्यानंतर निवडणुकीची तारीख जाहीर झाल्यापासून देशात आचारसंहिता लागू झाली आहे.